Προστασία και ανάδειξη Πελλάνας Λακωνίας

[08/12/2011]

	Πελλάνα Λακωνίας: θολωτός τάφος.
	1

Με 100.000 ευρώ θα ενισχυθεί η Ε΄ Εφορία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Σπάρτης για το 2012, μετά από απόφαση του Περιφερειάρχη Πελοποννήσου κ. Πέτρου Τατούλη, με σκοπό την προστασία και ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου στην Πελλάνα Λακωνίας.

Μετά τις ανασκαφές της αρχαιολογικής υπηρεσίας η Πελλάνα έχει αναδειχθεί ως εξαιρετικά σημαντικός αρχαιολογικός χώρος και ως εκ τούτου απαιτείται η δέουσα και σταθερή παρουσία της πολιτείας προκειμένου να προστατευθεί καταλλήλως και να αναδειχθεί πλήρως το αρχαιολογικό υπόβαθρο της περιοχής. Έτσι, κ. Τατούλης προέβη στην απόφαση να χρηματοδοτήσει την τοπική ΕΠΚΑ, λόγω των απαραίτητων εργασιών που πρέπει να τελεστούν για τη συντήρηση, προστασία και ανάδειξη ενός πολύ σημαντικού αρχαιολογικού χώρου, με πληθώρα σπουδαίων αλλά και εντυπωσιακών ευρημάτων.

Το 1926 είχαν ανασκαφεί δύο μικροί σχετικά θαλαμωτοί, λαξευτοί τάφοι στη θέση "Σπηλιές" από τον αρχαιολόγο Θ. Καραχάλιο. Στην ίδια θέση είχε καθαριστεί στη δεκαετία του 1970 από τον Γ. Σταινχάουερ, ενώ αργότερα βρέθηκαν εκεί από τον Έφορο δρα Θ. Σπυρόπουλο μεγάλοι θολωτοί τάφοι. Ο μεγαλύτερος κατασκευάσθηκε στα πρώιμα μυκηναϊκά χρόνια (1500 π.Χ. περίπου) κι έχει θόλο διαμέτρου 10 μέτρων. Στην Ακρόπολη της Πελλάνας, διακρίνονται λείψανα τείχους των ελληνιστικών χρόνων και κατάλοιπα των χρόνων της Φραγκοκρατίας. Στη θέση, που βρίσκεται λόφο Παλαιόκαστρο αποκαλύφθηκαν κατά τις ανασκαφές του Θ. Σπυρόπουλου (1980-1995) σημαντικά κατάλοιπα της Εποχής του Χαλκού. Συγκεκριμένα, στο πρώτο άνδηρο μετά την κορυφή, ανατολικά, έχει αποκαλυφθεί ένας τύμβος, προερχόμενος μάλλον από ομάδα τύμβων, της πρωτοελλαδικής περιόδου, περιβαλλόμενος με λίθινη κρηπίδα. Επιτόπου έχουν βρεθεί ταφές και αποθέτης. Στη νότια πλαγιά του λόφου έχει αποκαλυφθεί τμήμα οικισμού μυκηναϊκών αλλά και ελληνιστικών χρόνων. Μνημειώδης δρόμος, πλακόστρωτος, μυκηναϊκών χρόνων με μεταγενέστερες συντηρήσεις οδηγεί από τις ανατολικές υπώρειες της ακρόπολης στην κορυφή ή σε άλλη θέση του λόφου, όπου πιθανολογείται η ύπαρξη σημαντικού κτίσματος, πιθανώς ανακτορικού χαρακτήρα.

Μέχρι σήμερα έχει γίνει μελέτη στερέωσης και στέγασης του μεγάλου θολωτού τάφου από τη Διεύθυνση Αναστηλώσεως Αρχαίων Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού, αλλά το έργο δεν έχει ακόμα πραγματοποιηθεί.

Πάρκο πολιτιστικής κληρονομιάς στην ορεινή Αρκαδία.

Ευρήματα στο Λύκαιο Όρος (φωτ.: David Gilman Romano).

Μια φιλόδοξη προσπάθεια για την δημιουργία πάρκου πολιτιστικής κληρονομιάς στο Λύκαιο Όρος, στην Πελοπόννησο, έχει ξεκινήσει ένας Αμερικανός αρχαιολόγος. Ο Ντέιβιντ Γκίλμαν Ρομάνο, επικεφαλής του τμήματος ελληνικών αρχαιοτήτων στο μουσείο του πανεπιστημίου της Πενσυλβανίας παρουσίασε την πρόταση του για τη δημιουργία του πάρκου σε ομιλία του στην ελληνική πρεσβεία της Ουάσιγκτον, που διοργανώθηκε από το Ίδρυμα για την Διατήρηση της Ελληνικής Κληρονομιάς και την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα.
Ο φιλέλληνας καθηγητής αρχαιολογίας μίλησε με πάθος για τις έρευνές του στην κεντρική Πελοπόννησο, αλλά και για το ιδιαίτερα ενδιαφέρον όραμά του, τη δημιουργία του Παρρασίου Πάρκου Πολιτιστικής Κληρονομιάς στο Λύκαιο Όρος, σε μια περιοχή που εκτείνεται από τη Μεγαλόπολη ανατολικά μέχρι σχεδόν την αρχαία πόλη Λέπρεον στα δυτικά. Η ιδέα για την δημιουργία του πάρκου, όπως μας είπε, ξεκίνησε μετά από προτροπές φοιτητών του που συμμετείχαν σε εργασίες στην περιοχή.
«Ήταν δική μου ιδέα, υποθέτω, αλλά βασίστηκε σε φοιτητές από διάφορα τμήματα με τους οποίους έχω συνεργαστεί τα τελευταία 20 χρόνια. Αυτοί με προέτρεψαν και εγώ άρχισε να επεξεργάζομαι την ιδέα όταν επέστρεψα στο Όρος Λύκαιο για τις ανασκαφές. Ξεκίνησα να συζητάω την ιδέα δημιουργίας του πάρκου το 2003 και άρχισα να εργάζομαι σε αυτό με την συνεργάτιδα μου Μαίρη Βογιατζή. Έχει ιστορία η σύλληψη της ιδέας, ως πρωτοβουλία. Είναι κάτι που θέλουμε να κάνουμε για το μέλλον της Ελλάδας».
Στην περιοχή του πάρκου υπάρχουν επτά αρχαίες πόλεις και εννέα θυσιαστήρια. Σκοπός μας είναι η προστασία αυτών αλλά και των σύγχρονων κοινοτήτων και του φυσικού τοπίου, τόνισε ο καθηγητής Ρομάνο.
«Σκοπός της δημιουργίας του πάρκου είναι να ενοποιήσει και να προστατέψει όχι μόνο τα αρχαιολογικά μνημεία και τα θυσιαστήρια της περιοχής, αλλά και τις σύγχρονες κοινότητες και τις φυσικές ομορφιές της Αρκαδίας. Επίσης, να δημιουργήσει μια τουριστική, ελεγχόμενη περιοχή, στην οποία θα έρχονται τουρίστες από την Ελλάδα, την Ευρώπη και ολόκληρο τον κόσμο για να περάσουν την ημέρα τους στο πάρκο και τις νύχτες στα γειτονικά χωριά. Θα μπορούν να κάνουν πεζοπορία, ιππασία, ποδηλασία, ράφτινγκ και άλλα σπορ μέσα στο πάρκο. Οι τουρίστες θα έρχονται να δουν μια διαφορετική πλευρά της Ελλάδας, θα περνάνε μερικές ημέρες, εκτός από την Αθήνα και τα νησιά, στην καρδιά της Αρκαδίας».
Οι καταστροφικές πυρκαγιές του 2008 προκάλεσαν εκτεταμένες ζημιές στην ευρύτερη περιοχή, και αυτή είναι μια ανάμνηση που μας δίνει δύναμη να προχωρήσουμε στη δημιουργία του πάρκου, επισημαίνει ο Αμερικανός αρχαιολόγος.
«Το 2008 έγιναν αρκετές ζημιές. Το θυσιαστήριο του Δία δεν καταστράφηκε, τουλάχιστον όχι όπως η γειτονική κοινότητα των Άνω Καρυών, αλλά η φωτιά έφτασε στα όρια του αρχαιολογικού χώρου. Ωστόσο μεγάλες περιοχές που θέλουμε να περιέχονται στο Παρράσιο Πάρκο Πολιτιστικής κληρονομιάς υπέστησαν σοβαρές ζημιές. Γι’ αυτό και μια από τις ιδέες του πάρκου είναι να ενισχυθεί η αντιπυρική προστασία στην ευρύτερη περιοχή με τη δημιουργία υποδομών για την αντιμετώπιση πυρκαγιών».
Ο καθηγητής Ρομάνο πραγματοποιεί ανασκαφές στο Όρος Λύκαιο από το 2003 στα πλαίσια του προγράμματος «Συνεργασία», που έχει φέρει σε επαφή ελληνικές αρχαιολογικές υπηρεσίες με αμερικανικά πανεπιστήμια. Τι περιλαμβάνει όμως αυτό το πρόγραμμα;
«Είναι ακριβώς ένα πρόγραμμα συνεργασίας μεταξύ του μουσείου της Πενσυλβανίας, του πανεπιστημίου της Αριζόνα και της εφορείας αρχαιοτήτων της Τρίπολης, που πραγματοποιείται υπό την αιγίδα της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών, που έχει και την ευθύνη όλων των ανασκαφών Αμερικανών αρχαιολόγων στην Ελλάδα. Είμαστε όλοι μια ομάδα που εργαζόμαστε ταυτόχρονα για να επιτύχουμε κοινούς στόχους. Το πρόγραμμα συνεργασίας περιλαμβάνει τα πάντα, από τοπογραφικές, αρχιτεκτονικές, γεωλογικές και γεωφυσικές έρευνες μέχρι τις ανασκαφές. Επίσης από την καταγραφή των ευρημάτων μέχρι τη δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων. Εργαζόμαστε από την έναρξη των ανασκαφών μέχρι το τέλος ως μια ομάδα και αυτός είναι, κατά τη γνώμη μου, ο καλύτερος τρόπος για αρχαιολογικές έρευνες σε μια ξένη χώρα».
Ολοκληρώνοντας τη συζήτησή μας με τον διακεκριμένο αρχαιολόγο τον ρωτήσαμε αν πιστεύει ότι στο τέλος των ανασκαφών του η Αρκαδία θα έχει επικρατήσει της Κρήτης ως τόπος γεννήσεως του μυθικού θεού Δία, και αυτός χαμογελώντας μας απάντησε:
«Δεν είναι αυτός ο στόχος μας. Ξέραμε όταν ξεκινήσαμε ότι υπάρχουν δύο μύθοι, ο ένας λέει ότι ο Δίας γεννήθηκε στην Αρκαδία και ο άλλος ότι γεννήθηκε στην Κρήτη. Εμείς εντοπίσαμε κάποια ευρήματα και θέλουμε να πιστεύουμε ότι ο Δίας γεννήθηκε στην Αρκαδία αλλά δεν θέλουμε να μπλεχτούμε σε οποιαδήποτε σύγχρονη πολιτική διαμάχη γι’ αυτό το θέμα».
Τον περασμένο Ιούλιο ο καθηγητής Ντέιβιντ Γκίλμαν Ρομάνο προχώρησε στη χάραξη του πρώτου μονοπατιού στο πάρκο, που εκτείνεται σε μια απόσταση 5,65 χλμ., από το χωριό Άνω Καρυές (Αρκαδία) μέχρι τον ποταμό Νέδα (Μεσσηνία), τον μοναδικό ποταμό της Ελλάδας που έχει θηλυκό όνομα, όπως χαρακτηριστικά μας είπε.
Η ιδέα του πάρκου έχει βρει την ένθερμη υποστήριξη των κατοίκων της περιοχής, αλλά και της πολιτικής ηγεσίας και όλοι μαζί τώρα προσπαθούν να συντονίσουν τις ενέργειες τους για να γίνει το όραμα πραγματικότητα.


Πηγή: voanews.com, Δημήτρης Μανής, 18/10/2011
(www।voanews.com/greek/news/parrhasianheritagepark-132100918.html)

Τουλάχιστον οι Αρκάδες αντιλαμβάνονται την αξία της πολιτιστική τους κληρονομιάς...

ΤΟ ΒΗΜΑ - Εθνικής σημασίας η σύλληψη αρχαιοκαπήλων στη βόρεια Ελλάδα - κοινωνία

ΤΟ ΒΗΜΑ - Εθνικής σημασίας η σύλληψη αρχαιοκαπήλων στη βόρεια Ελλάδα - κοινωνία

"Στο απάνεμο λιμανάκι της Συκιάς" του Βασ. Μαυριδόγλου

Στά παλιά χρόνια, λένε οι περιηγητές, τότε που η θάλασσα έφτανε στα πρώτα σπίτια των Γελληνιάτικων και κοντά στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου, υπήρχε μια τεράστια συκιά στην παραλία του χωριού. Στις ρίζες της, μια πολύκρουνη κρήνη έτρεχε ακούραστα κρύο νερό, που έφερνε από το βουνό ένα αρχαίο υδραγωγείο κι έκανε τον τόπο ένα μικρό παράδεισο για τους ταξιδιώτες της στεριάς και της θάλασσας. Κάτω απ' αυτή τη θεόρατη συκιά με τα τρεχούμενα νερά σταματούσαν όλοι όσοι περνούσαν από την περιοχή για να δροσιστούν και να ποτίσουν τα άλογά τους.
"Όρμος Αγίου Νικολάου της Συκής" λεγόταν το χωριό στη βυζαντινά χρόνια και τα χρόνια της φραγκοκρατίας. Ενώ στην τουρκοκρατία, λεγόταν Πύργος, αφού η γεωγραφία της περιοχής είχε ήδη αλλάξει και στην παραλία δέσποζε ο πύργος του Χαλήλ αγά. Τα αγγλικά πλοία που περνούσαν γνώριζαν ότι το λιμανάκι της Συκιάς ήταν καλά προστατευμένο από τους ανέμους και τα ρεύματα του Κορινθιακού, κι ήξεραν ότι εδώ μπορούσαν να ανεφοδιαστούν με καθαρό πόσιμο νερό. Γι' αυτό και το μικρό χωριουδάκι αναφέρεται στους παλιούς χάρτες του αγγλικού ναυαρχείου και με τα δύο του ονόματα, Πύργος και Πυργοσυκιά.
Ήταν τέτοια η φήμη της δροσερής συκιάς που αναγεννιόταν από τα πλούσια βουνήσια νερά, ώστε σιγά σιγά επισκίασε και τα μεγαλεία του κοντινού πύργου του Χαλήλ, κι όταν ιδρύθηκε το ελληνικό κράτος έδωσε αυτή το όνομά της στο χωριό, που καταγράφηκε επισήμως ως Συκιά.
Σήμερα, που η θέση αυτή έχει χαθεί και τα κρύα «βουνίσια νερά» περνούν κάτω από τον παραλιακό δρόμο και χύνονται στη θάλασσα, ένας πίνακας ζωγραφικής του Βασίλη Μαυριδόγλου, που εκτίθεται στην ομαδική έκθεση που γίνεται αυτές τις μέρες στο παλιό δημοτικό σχολείο της Συκιάς, ξαναζωντανεύει την ξεχασμένη ιστορία.
Ευχόμαστε να γίνει αφορμή να "μαζευτούν" τα νερά που χάνονται, να χτιστεί μια κρήνη και δίπλα της να δούμε να φυτρώνει μια συκιά για να τιμήσει εκείνη που έδωσε το όνομά της στο χωριό και το έκανε παντού γνωστό.

Οι "Ζωγραφικές περιπλανήσεις" του Βασ. Μαυριδόγλου στο παλιό δημοτικό σχολείο της Συκιάς

Το παλιό δημοτικό σχολείο της Συκιάς ανοίγει πάλι τις πόρτες του απόψε με μια έκθεση ζωγραφικής που διοργάνωσε ο Πολιτιστικός Σύλλογος "Άγγελος Σικελιανός", σε συνεργασία με την τοπική κοινότητα και την +τοπία, την ομάδα πολιτισμού της Συμπολιτείας.
Η έκθεση γίνεται στα πλαίσια των πολιτιστικών εκδηλώσεων του Πολιτιστικού Συλλόγου "'Αγγελος Σικελιανός" που ξεκινούν απόψε στις 8 μ.μ, για να μας θυμίσουν ότι ο πολιτισμός δεν είναι πολυτέλεια, αλλά τροφή της ψυχής και καταφύγιο, ιδιαίτερα σε εποχές δύσκολες, όπως αυτή που ζούμε.
Θα είμαστε όλοι εκεί.

Φορείς και πολίτες ενώθηκαν για το αρχαίο θέατρο του Αρκαδικού Ορχομενού

Το αρχαίο θέατρο του Αρκαδικού Ορχομενού.
1
Σύνταξη
Στην κατάμεστη αίθουσα της Παλαιάς Βουλής πραγματοποιήθηκε εκδήλωση για την ανάδειξη του αρχαίου θεάτρου του Αρκαδικού Ορχομενού, τη διοργάνωση της οποίας επιμελήθηκαν η «Παναρκαδική Ομοσπονδία», η ΛΘ′ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και το «Διάζωμα».
Στόχος της εκδήλωσης ήταν η εξασφάλιση της συνέργειας φορέων και πολιτών της Αρκαδίας, με κοινό όραμα την πλήρη αποκάλυψη, την προστασία και την ανάδειξη του αρχαίου θεάτρου.
Το θέατρο του Αρκαδικού Ορχομενού και τις ανάγκες του μνημείου παρουσίασαν η διδάκτωρ Αρχαιολογίας και Προϊστάμενη της ΛΘ′ Εφορείας Αρχαιοτήτων, κα Άννα Καραπαναγιώτου, καθώς και η αρχαιολόγος της ίδιας Εφορείας και μεταπτυχιακή φοιτήτρια του Πανεπιστημίου του York, κα Γαρυφαλλιά Σμέρου.
Το «Διάζωμα» και το πολυσχιδές έργο του παρουσίασε ο πρόεδρός του Σταύρος Μπένος, ο οποίος τόνισε μεταξύ άλλων τη μεγάλη αξία της συμβολής των πολιτών στην ανάδειξη των αρχαίων θεάτρων και την ανάγκη σύμπλευσης όλων των δυνάμεων για την ανάδειξη του αρχαίου αυτού θεάτρου.
Στη συνέχεια ο πρόεδρος του «Διαζώματος» αναφέρθηκε στην εξέλιξη του προγράμματος ανάδειξης του αρχαίου θεάτρου Αρκαδικού Ορχομενού, το οποίο περιλαμβάνει συνολικά τρεις φάσεις:
- Α′ φάση: πρώιμες-άμεσες εργασίες (κόστος: 50.000 ευρώ),
- Β′ φάση: δοκιμαστικές-ερευνητικές τομές (κόστος: 100.000 ευρώ)
- Γ′ Φάση: εκπόνηση μελέτης αναστήλωσης (κόστος 50.000 ευρώ).
Επίσης ανέφερε ότι το «Διάζωμα» με τη συμβολική χορηγία της Attica Bank, ύψους 30.000 ευρώ, εξασφάλισε τη χρηματοδότηση της α′ φάσης των εργασιών, οι οποίες έχουν ήδη ξεκινήσει και θα προχωρήσει στη συνέχεια με χρήματα που θα συγκεντρωθούν στον κουμπαρά (ηλεκτρονικό τραπεζικό λογαριασμό) του μνημείου στην ανάθεση της εκπόνησης μελέτης αναστήλωσης (Γ′ φάση). Τα χρήματα για τις ανασκαφικές εργασίες αποκάλυψης του μνημείου (Β′ φάση), προϋπολογισμού 100.000 ευρώ, θα καλυφθούν με κοινές προσπάθειες της Περιφερειακής και Τοπικής Αυτοδιοίκησης, της «Παναρκαδικής Ομοσπονδίας» και του «Διαζώματος». Αξίζει να σημειωθεί ότι ήδη με χρηματοδότηση, ύψους 200.000 ευρώ που διέθεσε η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Αρκαδίας διανοίχθηκε σύγχρονος δρόμος πρόσβασης προς το θέατρο.
Ο κος Χρήστος Τσούτσουβας, μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Παναρκαδικής Ομοσπονδίας Ελλάδας, δεσμεύτηκε ότι η Ομοσπονδία θα «υιοθετήσει» το αρχαίο θέατρο Αρκαδικού Ορχομενού, στο πλαίσιο της δράσης του «Διαζώματος» «Υιοθετήστε ένα αρχαίο θέατρο» και θα συμβάλει δυναμικά στην ανάδειξη του υπέροχου αυτού μνημείου.
Τη συζήτηση συντόνισε, τέλος, με το δικό του μοναδικό τρόπο, ο ηθοποιός Νικόλας Ορφανός.

http://www.arxaiologia.gr/site/content.php?artid=9130
09/06/2011

Η πορφύρα

Διάβασα μια πολύ ενδιαφέρουσα δημοσίευση του Γιώργου Σωτ. Δαμιανού στο Ηλεκτρονικό Περιοδικού Πολιτισμού 24 Γράμματα, που αναφέρεται στην πορφύρα. Ένα μαλάκιο από τον αδένα του οποίου έφτιαχναν (με την κατάλληλη επεξεργασία) στην αρχαιότητα το βαθυκόκκινο χρώμα των πολυτελών ενδυμάτων. Την αναδημοσιεύω επειδή η βιομηχανία της πορφύρας αποτελούσε πηγή πλούτου για την αρχαία Πελλήνη. Όπως με είχαν πληροφορήσει πριν λίγα χρόνια, υπήρχαν και ίσως να υπάρχουν ακόμα σωροί από όστρακα στους παραλιακούς ελαιώνες.

H πανάκριβη πορφύρα (δείγμα χλιδής και κενοδοξίας άλλων εποχών)

Πορφύρα

α। Γλωσσικά β. Βιολογικά χαρακτηριστικά γ. Αναφορές στην αρχαιότητα (κόστος, χρωστική ουσία, τροφή ή φάρμακο)

Γλωσσικά. Η λέξη πορφύρα, από την αρχαιότητα, προσδιορίζει το βαθυκόκκινο χρώμα. Η ετυμολογία της λέξης δεν είναι σαφής, αλλά προκαλεί εντύπωση ότι αναφέρεται, ακόμα, και στις πινακίδες της Κνωσού. Οι πινακίδες (και συγκεκριμένα η ΚΝ Χ976) είναι γραμμένες στη γραμμική Β (po-pu-re) και πιστοποιούν την πρωτοελληνική ταυτότητα της λέξης, ενώ αποκλείουν κάθε σχέση με ανατολικούς λαούς. Πάντως, από το μαλάκιο έχουν παραχθεί δεκάδες λέξεις της Ελληνικής, όπως: πορφυρένιος, πορφυρίτης, πορφυρογέννητος, πορφυρός, πορφυρόχρωμος. Ο αδένας, που βρίσκεται στον τράχηλο του μαλακίου και περιέχει τη χρωστική ουσία, ονομάζεται «ανθός» . Η πορφύρα, επιστ. ονομασία: Murex brandaris, στα Ιταλικά ονομάζεται: murice comune, στα Αγγλικά: murex, στα Γαλλικά: murex droite epine, στα Γερμανικά: Nagelschneche, στα Ισπανικά: Canailla ή buzio, Ολλανδικά: brandhoren.

Βιολογικά χαρακτηριστικά Ομοταξία : gastropoda. Οικογένεια: muricidae. Είδος: murex brandaris (Linnaeus 1758) Οι πορφύρες aνήκουν στην ομοταξία των γαστεροπόδων (gastropoda), ονομάστηκαν έτσι, γιατί το πόδι τους βρίσκεται κάτω από την κοιλιά τους (τη γαστέρα). Το κεφάλι τους είναι σαρκώδες και αρκετά ανεπτυγμένο. Πάνω στο κεφάλι διαθέτουν δύο ζεύγη κεραίες. Στο πρώτο ζεύγος βρίσκονται τα όργανα αφής, ενώ στο δεύτερο τα μάτια. Η σύνδεση του ζώου με το όστρακο γίνεται με πολύ ισχυρούς μυς. Είναι ερμαφρόδιτοι (πρωτοανδρικοί) οργανισμοί. Στην ίδια ομοταξία ανήκουν τα σαλιγκάρια της ξηράς και της θάλασσας, οι πεταλίδες, τα αυτιά της θάλασσας και άλλα. Τα περισσότερα είδη της οικογενείας μυριξ, muricidae, διαθέτουν έναν αδένα που εκκρίνει μια χρωστική ουσία, την πορφύρα. Προσοχή!!! Δεν είναι βρώσιμα, το κρέας τους είναι τοξικό και μπορεί να προκαλέσει, ακόμα και, το θάνατο. Είναι σαρκοφάγοι οργανισμοί. Τρέφονται, δηλαδή, με στρείδια και μύδια και γι αυτό αποτελούν πραγματική απειλή για τη μυδοτροφεία

Αναφορές στην αρχαιότητα

Α. Η πανάκριβη πορφύρα Για τους ψαράδες μας, σήμερα, η πορφύρα είναι, απλώς, ένα δόλωμα. Για τους προγόνους μας, όμως, υπήρξε πανάκριβο μέσο επίδειξης και πλουτισμού. Χρησιμοποιούσαν το Murex brandaris και το porpura haemostoma, για να βάψουν τα πανάκριβα πορφυρένια ενδύματα (και όχι μόνο). Το πορφυρένιο ύφασμα, με το χαρακτηριστικό ανεξίτηλο βαθυκόκκινο χρώμα του, ήταν πανάκριβο αγαθό στην αρχαιότητα και ισοδυναμούσε με την αξία του ασημιού (κατά τον Θεόπομπο) ή των πολύτιμων λίθων. Ήταν συνώνυμο της απόλυτης πολυτέλειας και της χλιδής. Κατά τη Ρωμαϊκή, μάλιστα, εποχή (στα χρόνια του Νέρωνα), υπήρχε νόμος που απαγόρευε στους κοινούς θνητούς να φοράνε πορφυρένια ρούχα. Το κάθε όστρακο έδινε, μόνο, μια σταγόνα χρωστικής ουσίας. Αρκεί να αναλογιστείτε ότι από 12.000 κοχύλια, του είδους Murex brandaris, μπορούσαν να καρπωθούν ελάχιστα γραμμάρια πορφύρας ικανά να βάψουν ένα μόνο ύφασμα. Η βαφή δεν ήταν κατάλληλη μόνο για τα ενδύματα, αλλά και για το βάψιμο των ανακτόρων ή ακόμα για καλλυντικά προσώπου των γυναικών. Βλέπετε, η κενοδοξία και η απληστία του ανθρώπου είναι διαχρονικό χαρακτηριστικό του. Μη φανταστείτε ότι οι πρόγονοι σέβονταν περισσότερο τη φύση από εμάς. Απλούστατα δεν μπορούσαν (γιατί δεν είχαν τα μέσα) να την πλήξουν ανεπανόρθωτα, πράγμα το οποίο, δυστυχώς, το «πέτυχαν» στην εποχή μας.

Β. Η χρήση της ως χρωστική ουσία Η Ιλιάδα και η Οδύσσεια είναι γεμάτες (Ομήρου Ιλιάδα: Γ 125- 128, Η 221, Ω 796. Ομήρου Οδύσσεια, δ 115, κ 351, ω 226) από αναφορές στην πορφύρα: η Ανδρομάχη και η Ελένη, για παράδειγμα, κεντούν πορφυρένια υφάσματα. Ακόμα και ο Αγαμέμνονας, ο Οδυσσέας ή ο Τηλέμαχος παρουσιάζονται να κρατούν πορφυρένιο ύφασμα. Τέλος, η τέφρα του Έκτορα τοποθετήθηκε σε πορφυρένιο ύφασμα. Ο Όμηρος χρησιμοποιεί, επίσης, τον όρο “αλιπορφυρα” (: θαλάσσια πορφύρα) για να τη διακρίνει από τη φυτική πορφύρα που είχε, σαφέστατα, μικρότερη αξία. Γενικά, το πορφυρένιο χρώμα πρόσδιδε κύρος και γόητρο και γι αυτό το χρησιμοποιούσαν μόνο βασιλείς και ιερείς. Η πορφύρα αναφέρεται ακόμα και στον Πίνδαρο και στο Σιμωνίδη (13D, 371P), ενώ στον «Αγαμέμνονα» του Αισχύλου αναφέρονται, μέχρι και, πορφυρένιοι τάπητες. Εκτενή αναφορά στην πορφύρα γίνεται και στον Πλάτωνα (Κρίτιας 120b και Τίμαιος 67c). Αμέτρητα σπασμένα όστρακα βρέθηκαν στο Παλαιοκάστρο της Κρήτης, στη Λεύκη (το σημερινό Κουφονήσι, που υπήρξε η μεγάλη «βιομηχανία» της χρωστικής ουσίας για όλη τη Μεσόγειο), στα Κύθηρα αλλά ακόμα και στον ίδιο το βράχο της Ακρόπολης των Αθηνών, που μαρτυρούν τα εργαστήρια παραγωγής χρωμάτων. Αναφορά στην επεξεργασία της χρωστικής ουσίας γίνεται στον Αριστοτέλη (περί Ζώων Ιστορίας V15), αλλά, κυρίως, στον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο (Historia naturalis IX, 124- 142) ο οποίος υποστηρίζει, εκτός των άλλων, ότι η καλύτερη πορφύρα της Ευρώπης παράγεται στις ακτές της Λακωνίας. Σύμφωνα με τις αρχαίες μαρτυρίες, αφού αφαιρούσαν τον «ανθό», τον έβαζαν στην άλμη και πρόσθεταν λίγο ξύδι. Το άφηναν στον ήλιο και σιγά – σιγά το χρώμα από κίτρινο γινόταν κατακόκκινο. Τότε το αραίωναν ή το συμπύκνωναν με το βράσιμο. Αν σ’ αυτήν τη βαφή προσέθεταν άνθη υακίνθου το χρώμα ήταν βιολετί, αλλά, σαφέστατα, εθεωρείτο κατώτερης ποιότητας.

Γ. Η πορφύρα ως «τροφή» ή ως φάρμακο: Οι πορφύρες δεν είναι βρώσιμη τροφή. Προκαλούν, ακόμα και, το θάνατο. Πάντως, σε αρχαία κείμενα υπάρχουν μαρτυρίες για την παρασκευή τους, αλλά, μάλλον, και τότε, τις χρησιμοποιούσαν περισσότερο για φαρμακευτική χρήση παρά ως κύρια τροφή. Κατά τον γιατρό Ξενοκράτη (περί της των ένυδρων τροφής Γ΄ΧΧΙΙ) οι καλύτερες πορφύρες είναι οι σκληρότερες. Αν τις φάμε με μέτρο είναι «διουρητικοί, ιδρωτικοί, σιελοποιοι». Αν, όμως, υπερβάλλουμε είναι «χολερώδεις και ναυτιώδεις» Ο γιατρός Ορειβάσιος (Ορειβασ. Λογ. Δ΄κζ΄) υποστηρίζει ότι για να αποκτήσουν πιο γλυκιά γεύση πρέπει να τα βράσουν δυο τρεις φορές σε καθαρό νερό. Ο Ορειβάσιος, ακόμα, σε άλλο κείμενο (Συν. Β΄νγ΄) υποστηρίζει ότι η πορφύρα ως τροφή δεν έχει καμία αξία, αλλά ο άλυκος χυμός της καταπολεμά τις παθήσεις του στομάχου. Σήμερα, πάντως, οι επιστημονες θεωρούν ότι το κρέας τους είναι μόνιμα τοξικό (: δηλητηριώδες), ακόμα και αν το βράσουμε. Ο Λατίνος Ιστορικός, ο Πλίνιος, ο Πρεσβύτερος, (Historia naturalis IX, 124- 142) μας δίνει μία από τις ελάχιστες αναφορές αλιείας με πεταχτάρι στην αρχαιότητα. Υποστηρίζει, λοιπόν, ότι οι αρχαίοι ψαράδες έδεναν ημιθανή μύδια και τα πέταγαν στη θάλασσα, ώσπου να κολλήσει επάνω τους η πορφύρα. Τότε, τράβαγαν γρήγορα το δόλωμα μαζί με την πορφύρα.

Πηγές: Ομήρου Ιλιάδα: Γ 125- 128, Η 221, Ω 796. Ομήρου Οδύσσεια, δ 115, κ 351, ω 226 Σιμωνίδης (13D, 371P) Πλάτωνας (Κρίτιας 120b και Τίμαιος 67c) Αριστοτέλης (περί Ζώων Ιστορίας V15) Ξενοκράτης (περί της των ένυδρων τροφής Γ΄ΧΧΙΙ) Ορειβάσιος (Ορειβασ. Λογ. Δ΄κζ΄) Πλίνιος, ο Πρεσβύτερος, (Historia naturalis IX, 124- 142)

Βιβλιογραφία: 1. Λίλιαν Καραλη – Γιαννακοπούλου, “Η πορφύρα μια πολύτιμη χρωστική της αρχαιότητας” Ανθρωπολογικά Ανάλεκτα, Ελλ. Ανθρωπολογική Εταιρεία , 1988, τόμος 49, τευχ. Β. 2. Δημητρίου Π. Παπαναστασίου, Αλιεύματα, τομ. Β, εκδ Ιων. 3. J. Arrecgros. Coquillages marins. Lausanne, Librairie Payot, 1958. 4. S. Peter Dance. Conchiglie. London, Dorling Kindersley, 1992. 5. Radwin, G. E. and A. D’Attilio, 1986. Murex shells of the world. An illustrated guide to the Muricidae, Stanford University Press, USA, σελ. 284